12.6. Özel Tutuklama Hâlleri
12.6. Özel Tutuklama Hâlleri
12.6.1. Özel Tutuklama Kavramı
Kanun bazı hâllerde genel hükümlere tâbi olmadan da, sanığın bir hâkim kararı ile tutuklanmasını mümkün kılmıştır. Özel tutuklama ceza muhakemesinde sadece sanıklara uygulanmaz. Hâkim kararına dayandıkça ve sanıklar söz konusu olduğunda kanunda gösterilen sebepler tutuklamayı zorunlu kıldıkça, özel tutuklama normları Anayasaya da, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesine de aykırı değildir, meğerki ödeme gücü olmayana da uygulansın ve kanunda değilse de uygulamada cezaya dönüşsün. Kanunlarımızda ceza muhakemesi alanında özel tutuklamaya şu hâllerde rastlamaktayız.
12.6.2. Mal Beyanında Bulunmama
Bunların başında, icra hâkimi kararı ile gerek özel alacaklarda gerek kamu alacaklarında mal beyanında bulunmayan borçlunun üç ayı geçmemek üzere beyanda bulununcaya kadar, yani beyana zorlanmak için tutuklanması gelir. Kanun burada da hapis ile tazyik terimini kullanmıştır (İİK 76).
Burada söz konusu olan ceza çeşidi olan hapis olmayıp özel tutuklamanın bir çeşididir. Ceza olmadığı, öngörülen cezalardan ayrıca verilmesinde de anlaşılmaktadır (İİK 337).
12.6.3. Duruşma Düzenin Bozulması
Kanun duruşmanın düzenini bozan kişinin salondan çıkmamakta direnmesi üzerine, "yakalanmasını" ve bir kararla dört güne kadar disiplin hapsine konulmasını kabul etmiş (CMK 203/2), avukatları bu hükümden hariç tutmuştur.
12.6.4. Disiplin Ve Zorlama Hapsi
Tanıklıktan veya yeminden yasal bir neden olmadan çekinen tanığın, tanıklığa veya yemine zorlanması için üç ayı geçmemek üzere veya dava hakkında hüküm verinceye kadar "disiplin hapsine" alınması mümkündür (CMK 60/1).
"Disiplin hapsi" delil olmak üzere faydalı görülen yahut müsadereye tâbi olan eşyayı göstermek veya teslim etmekten çekinen zilyed hakkında da uygulanır (CMK 124/2). Şüpheli, sanık veya tanıklıktan çekinebilecekler hakkında bu hüküm uygulanmaz.
2012-6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesi Kanunu da tedbir kararlarına aykırılık hâlinde zorlama hapsi öngörmüştür: Bu Kanun hükümlerine göre hakkında tedbir kararı verilen şiddet uygulayan, bu kararın gereklerine aykırı hareket etmesi hâlinde, fiili bir suç oluştursa bile ihlâl edilen tedbirin niteliğine ve aykırılığın ağırlığına göre hâkim kararıyla üç günden on güne kadar zorlama hapsine tabi tutulur. (m. 13)
12.6.5. Geri Verme Tutuklaması
Suçluların geri verilmesi işlemi de geri verilmesi istenilen kişinin genel şartlar aranmadan tutuklanmasını gerektirebilir (TCK 18/7). Genel tutuklamadan ayırmak için "geriverme tutuklaması" denilen ve acele hâllerde yabancı tutuklama kararı olmadan da verilebilen geçici çeşidi de bulunan tutuklama da özel bir gözaltı durumudur ve en geç, geri verilecek kişinin Türk sınırlarını terketmesine kadar sürer. Daha önce sona ermesi de mümkündür.
İlgili Devletin istemi üzerine, TCK 18/4 uyarınca geçici tutuklama kararı verilebilir. Bu karar Anayasa'nın 38 inci maddesi doğrultusunda verilir, fakat mahkeme talep ile bağlıdır. Meselâ talep dışına çıkarak gerivermenin reddine karar vermesi hukuka aykırıdır (6. CD 12.10.2007, K. 8971).
Alman vatandaşının 45 ayrı dolandırıcılık suçundan yargılanması ve 614 günlük hapis cezasının infazı için, Alman mahkemesinin verdiği tutuklama kararı ile geri verme istendiği davada; Alman sanığın geri verme amacı ile tutuklanmasında hukuka aykırılık yoksa da 45 adet dolandırıcılıktan elde ettiği paraları Türkiye'deki banka hesabına yatırması karşısında, suçun Türkiye'de işlenip işlenmediği araştırılmalıdır (11. CD 16.11.2005, K. 11516).
Yabancı mahkemece verilen cezanın Türkiye'de yerinegetirilmesi istendiğinde, Türkiye'de ise kaçma şüphesini uyandıracak vakıalar varsa yerine getirme kararı alınıncaya kadar tutuklanması da (1984-3002 m. 10), özel bir tutuklamadır.
12.6.6. Yol Tutuklaması Kaldırılmıştır
CMK gıyabi tutuklama kararı verilmesini kaldırıp yakalama emri (CMK 98) ile yetinince, yakalama emri üzerine yakalanan kişi hakkında ne yapılacağı belli değildi. Uygulamada görülen aksaklıklar üzerine CMK 94 "2005-5353" sayılı Kanun ile değiştirilerek yakalama yerine en yakın sulh ceza hâkiminin yetkili mahkemeye götürmek üzere tutuklama kararı verebilmesi esası kabul edilmişti. Bu da hâkim kararı ile yapılan bir hürriyet kısıtlaması ve genel şartlar aranmadığından özel tutuklama idi. 2014 yılında CMK 94 te yapılan değişiklikle SEGBİS sorgusu kabul edilerek yol tutuklaması kaldırıldı.